Ngā Tohu Reo Māori: Kua tukuna ngā tohu oranga angitu ki ngā wāhine rangatira tokotoru

I riro i tētahi kaikōkiri i ngā take hauora Māori, i tētahi ika a Whiro i te ao pāpāho, me tētahi toka tū moana o te Kōhanga reo, te tohu nui whakaharahara katoa o te pō whakanui i Ngā Tohu Reo Māori.

Kua riro i a Kahurangi Rangimarie Naida Glavish DNZM. JP (Ngāti Whātua), i a Tini Molyneux (Ngāi Tūhoe), me Kuini Moehau Reedy (Ngāti Porou, Te Aitanga-a-Mate) ngā Tohu Oranga Angitu, e whakanui ana i ā rātou whakaheke werawera mō te reo  i ngā whā tekau tau kua hori, neke atu.

He tuatahitanga tēnei i te hītori o ngā tohu kua riro i ngā tāngata tokotoru te hōnore nei, ā, ko te tuatahi tēnei he wāhine te katoa o ngā kaiwhiwhi.

I tēnei pō, i tū Ngā Tohu Reo Māori ki Te Whare o Tākina, ā, 13 ngā tohu i tukuna atu ki ngā kaiwhiwhi nō Aotearoa whānui.

Ko Kahurangi Naida tētahi kaiwhakakipakipa i te taunoa me te uru o te reo Māori ki te rāngai hauora. I riro i a ia Te Tohu Kahurangi (DNZM) i te tau 2018. Ahakoa tana horokukū ki te whakaae atu ki te hōnore, i kite ia i ngā hua ki tōna iwi.

Kahurangi Rangimarie Naida Glavish DNZM. JP

E akiaki ana a Kahurangi Naida, nāna i tīmata tētahi rangatohe i tana mihi “kia ora” ki ngā kaiwaea i a ia e mahi ana hei kaiwhakahaere waea, kia whai tonu ngā ākonga i te reo.

“He whakapapa tōu e heke mai ana i ngā tūpuna. Kei a koe te reo.

He pou tokomanawa a Kuini Moehau Reedy o te kaupapa o te Kōhanga Reo mai i tōna tīmatatanga i te pito tōmua o ngā tau 1980. Ko ētahi o ana takoha he tito waiata kua riro hei rauemi whakaharahara ki te whakarauora i te reo. Kua ngākau titikaha ia ki te tiaki me te whakanui i te reo, i ngā tikanga me ngā toi Māori i tōna ora katoa.

Kuini Moehau Reedy

“Mēnā i pakeke ake koe me te reo Māori, ka kitea, ka rangona e koe, ā, ka puta mai i tō waha. Koirā te huarahi ako i te reo. Ehara i te mea ka noho koe, ā, ka ako i te reo,” hei tā Kuini Moehau Reedy.

He ika a Whiro a Tini Molyneux i te ao pāpāho, ā, i nui ana mahi pūrongo i ngā take Māori mō Te Reo Tataki i ngā tau 1980. I whakakanohi hoki ia i a Te Karere, i mahi tahi hoki ki ngā matakahi maire pēnei i a Hone Edwards, i a Tawini Rangihau, i a Te Waihoroi Shortland me Wena Harawira.

I pakeke ake ia i te mita o Ngāi Tūhoe, nō reira, katoa ana kupu me te reo i whakamahia e ia i ahu mai i Rūātoki. I pūrongotia e ia ngā kaupapa Māori pēnei i te porotū mō Ngā Takutai Moana, engari ko te taiopenga whakahirahira rawa ko te ārahi i te pūrongo mō te tangihanga o Te Arikinui Te Atairangikaahu i te tau 2006.

E tino whakapono ana a Tini Molyneux e kaha ana te reo Māori i te ao pāpāho, engari ko tāna whakatūpato ka ngaro te reo ki te kore e whakamahia e te tangata.

Tini Molyneux

“Kei roto i a tātou katoa te hiahia kia tipu te ora o te reo. Ki te kore tātou e kaha ki te kōrero i tō tātou reo, tērā pea ka rite ki te moa,” te kī a Tini Molyneux.

I whakamiha te Tumu Whakahaere o Te Taura Whiri i te Reo Māori, a Ngahiwi Apanui-Barr, ki ngā toa katoa o te pō nei. I tuku ia i ana kōrero tautoko ki te tini tāngata i kaha te whakaheke werawera mō te reo.

I riro i ia kaiwhiwhi tētahi taonga e Hei Tiki nei te hanga, ā, i āta whakaritea e Vaka. I waihangatia ēnei taonga ki ngā matū hangarua,tautaiao hoki.

Te rārangi ingoa o ngā kaiwhiwhi katoa o Ngā Tohu Reo Māori
  • Tū Rangatira - Supreme: Ariana Stevens
  • Te Ao Matihiko - Digital: Pūkenga ā-Ipurangi, Mahi Tahi
  • Hapori - Community: Hauā Reo, Hauā Tangata (TupuOra Ltd & Ngati Hauā Iwi Trust)
  • Mātauranga - Education: TupuOra Ltd: Te mātauranga kia Māori
  • Te Ao Pāpāho - Media: Aukaha News
  • Rangatahi - Youth: Ngā Tapuwae ā-Taraika
  • Pakihi - Business: Rangiata, Sky TV
  • Rāngai Tūmatanui – Public Sector: Te Kaunihera o Pōneke - Wellington City Council
  • Mahi Toi: Arataua Media